„Vice” - film Adama McKaya, który właśnie wszedł na polskie ekrany - godny jest obejrzenia nie tylko dlatego że opowiada historię Dicka Cheneya: jednej z najbardziej ponurych i szkodliwych postaci, o której większość ludzi na świecie nie słyszała albo zapomniała.
Ważniejsze jest to, że pokazuje mechanizmy, które doprowadziły do zbrodniczej i tragicznej w skutkach wojny w Iraku - akurat w momencie, w którym nowy „przywódca wolnego świata” przymierza się do wojny z Iranem. A polskie władze z identyczną jak w czasach Busha służalczością przebierają nogami, żeby wziąć udział w amerykańskiej awanturze - wypinając przy tym tyłek na europejskich sojuszników.
Superprezydent. Dick Cheney, najpotężniejszy wiceprezydent w historii USA, rządził Ameryką w ponurych czasach Georga W. Busha. Rządził, jak twierdzi McKay, niepodzielnie. Ówczesny amerykański prezydent przedstawiany jest (nader wiarygodnie) jako głupkowaty ignorant, który nie ma pojęcia o tym, co naprawdę dzieje się w USA czy na świecie i którego interesuje wyłącznie zrobienie wrażenia na tatusiu uważającym go słusznie za idiotę. George W. nie zna się na polityce i jej nie rozumie, nie ma żadnego doświadczenia w Waszyngtonie, to-też pozwala Cheneyowi przejąć w zasadzie pełną kontrolę nad państwem.
Oglądamy kolejne wysiłki Busha, który, ogryzając udko kurczaka, żrąc pizzę, pochłaniając orzeszki (wszyscyw filmie McKaya żrą bez opamiętania), usiłuje namówić Cheneya na wspólny start w wyborach. Ten w końcu się godzi, przedstawiając swoje warunki w formie cokolwiek prymitywnej manipulacji, której może ulec wyłącznie ktoś o intelekcie Georga W.: ,,Odnoszę wrażenie, że jesteś dynamicznym przywódcą, decyzje podejmujesz instynktownie, więc ja mógłbym cię uwolnić od żmudnych codziennych zadań, takich jak inicjatywy legislacyjne, polityka zagraniczna, zarządzanie Pentagonem...”.
Faktycznie Cheney na podstawie pokrętnych opinii oswojonych prawników (,,wiceprezydent jest częścią egzekutywy, ale jako przewodniczący Senatu jest również częścią legislatywy, toteż nie podlega kontroli ani z jednej, ani z drugiej strony”) ustawił się na pozycji „koprezydenta” .„pełniących tę funkcję, których zadaniem, wedle jego własnych słów, było „siedzenie na tyłku i czekanie, aż prezydent umrze”.
Jednak naprawdę pouczające nie jest to, jak Cheney sięgnął po władzę, ale to, co z nią zrobił - zwłaszcza że wygląda na to, iż historia może się powtórzyć.
Superrura. „Vice” pokazuje łgarstwa, przestępstwa i manipulacje, które doprowadziły do pożądanej przez władzę, a kwestionowanej przez społeczeństwo wojny w Iraku. Patrzcie i uczcie się.
Po pierwsze - mechanizm, który nosi angielską nazwę stovepiping. Nazwa pochodzi od rury kominowej i opisuje proces bezpośredniego przesyłania nieobrobionych danych wywiadowczych w górę hierarchii decyzyjnej. Normalna praktyka wywiadu przewiduje bardzo precyzyjny proces analizy i weryfikacji dostarczanych przez źródła informacji, zanim trafią one wyżej - czyli do polityków, którzy na ich podstawie podejmują np. decyzję o bombardowaniu, porwaniu, zabójstwie.
Cheney zmienił ten obyczaj: zażądał dostarczania mu surowych danych, wszystkich niesprawdzonych donosów, spekulacji, potencjalnie przerażających wieści, niezależnie od wiarygodności źródeł, z których pochodzą. Po czym inicjował przecieki, które podsycały atmosferę zagrożenia i wrogości wobec Iraku.
Po drugie - i to niezwykle pouczająœ - administracja Busha (a w zasadzie Cheneya) zamawiała badania fokusowe, których zadaniem była odpowiedź na pytanie jak sprzedać Amerykanom wojnę?
W tych badaniach ludzie mówili na przykład że nie rozumieją, co to jest Alkaida i jak z nią walczyć. Czy to jest kraj, czy organizacja? Czy trzeba tam wysłać wojska czy wystarczy zbombardować? Prowadzący badanie pytali: Czy to byłoby bardziej zrozumiałe, gdyby to byl kraj? Czy poparlibyście wojnę, gdyby chodziło po prostu o państwo? Odpowiedź była pozytywna.
Wreszcie McKay w bardzo jasny sposób pokazuje manipulację, którą posłużyła się ówczesna administracja, żeby powiązać odpowiedzialną za ataki z 11 września Al-Kaidę z Saddamem Husajnem, który wszak nie miał z nią nic wspólnego.
Superterrorysta. Jedynym punktem stycznym było jedno spotkanie Osamy ben Ladena z Abu Musabem az-Zarkawim - jordańskim radykałem, który u schyłku XX w. działał w Afganistanie, a po zajęciu Afganistanu przez wojska koalicji W 2001 r. przeniósł się na teren Iraku. Az-Zarkawi był wówczas marginalnym graczem; jego jedyne spotkanie z ben Ladenem zakończyło się szybko i dość nieprzyjaźnie, po tym jak Jordańczyk zadeklarował chęć zabicia wszystkich szyitów - matka Osamy była szyitką. Nie było także dowodów na to, żeby Saddam w jakikolwiek sposób wspierał az-Zarkawiego.
Ale Cheney potrzebował powiązać ben Ladena z Husajnem - uczynił więc z marginalnego jordańskiego radykała gwiazdę islamskiego terroryzmu. To dwuznaczne zadanie powierzone zostało sekretarzowi stanu Colinowi Powellowi, który wyróżniał się najwyższą wiarygodnością wśród administracji Busha - i który ponoć opisywał to jako „najboleśniejszą rzecz, jaką w życiu zrobił”. Powell wystąpił na forum ONZ, opowiadając bajki o powiązaniach i potędze organizacji az-Zarkawiego, który zresztą skwapliwie w nie uwierzył. Raport o tym, iż amerykańska propaganda wzmacnia i radykalizuje nieliczącego się wcześniej islamskiego terrorystę, został przez Cheneya ukryty nawet przed Bushem. Wojna w Iraku była potrzebna.
Superbiznes. Odpowiedź na pytanie „Dlaczego?” także znajdziemy w filmie McKaya. Jeden ze zbiorów dokumentów, wyrwanych administracji Busha w drodze wieloletnich procesów sądowych, to kwity z prac kierowanego przez Cheneya zespołu ds. energii, który zajmował się planowaniem międzynarodowej ekspansji amerykańskich tytanów naftowych. Już w marcu 2001 r. - czyli na pół roku przed atakiem na WTC - amerykański przemysł naftowy przedstawił amerykańskiemu rządowi listę pożądanych, przez siebie pól i instalacji naftowych w Iraku, który był wtedy - przypomnijmy - rządzony przez Saddama Husajna i obłożony amerykańskim embargiem. Szanse na uzyskanie dostępu do irackich zasobów naftowych przez amerykańskie firmy w drodze biznesowych negocjacji były równe zeru.
Warto też odnotować, że
akcje Halliburtona – koncernu naftowego, którego prezesem był Cheney, zanim za namową Busha wrócił do polityki - dzięki wojnie irackiej zdrożały o 500 proc.
Cheney wraz z Donem Rumsfeldem - najpierw swoim mentorem, a później protegowanym - stworzyli koncept prywatyzacji wojny, na której Halliburton zarobił (na kontraktach rządowych) 40 mld dolarów.
Superchemia. Dla porządku należy też przypomnieć rzekome dane wywiadowcze na temat broni masowego rażenia w Iraku - oparte na zeznaniach jednego dysydenta, Rafida Alwana al-]anabie'go, który wymyślił opowieść o mobilnych laboratoriach broni biologicznej na ciężarówkach, bo nie lubił Saddama. Fantazje Alwana znalazły się w wystąpieniu Busha do narodu i Powella do ONZ - i stały się uzasadnieniem dla wojny, choć już wtedy służby wywiadowcze nie miały wątpliwości, że facet łże. Stany i ich europejscy kamerdynerzy - w tym, tragicznie, Polska rządzona przez lewicę - wbrew faktom podawanym przez inspektorów rozbrojeniowych, wbrew woli ONZ, przy otwartym proteście większości Europy, w tym Niemiec i Francji, zdecydowały się napaść na suwerenny kraj, który w żaden sposób nie wykazał wobec nich agresji.
Jak to się skończyło, wszyscy wiemy: kilkuset tysiącami ofiar, destabilizacją całego regionu, powstaniem Państwa Islamskiego, a w efekcie katastrofalnym kryzysem uchodźczym, od którego Stany umyły ręce.
Superdyplomacja. Ale najwyraźniej nie wszyscy wyciągamy z tego wnioski - wziąwszy pod uwagę, że sytuacja zdaje się bliźniaczo podobna. Administracja obecnego prezydenta USA bez dowodów, wbrew faktom i opinii społeczności międzynarodowej ogłasza, że Iran nie wywiązuje się z zobowiązań zawartych w umowie i pokazując fucka najważniejszym partnerom z NATO, raźno prze do wojny - a Polska postanowiła jej w tym pomagać.
Podczas gdy UE potępia jednostronne zerwanie przez Trumpa porozumienia nuklearnego, krytykuje nowe amerykańskie sankcje i podkreśla, że Iran dotrzymuje umowy - my na polecenie Trumpa organizujemy w lutym antyirański szczyt. A w zasadzie - nawet nie organizujemy, tylko pokornie pożyczamy kwadrat: o tym, że antyirańskie spotkanie odbędzie się w Warszawie, poinformował amerykański sekretarz stanu Mike Pompeo bez jakiegokolwiek udziału polskiej dyplomacji. Amerykańscy służalcy z obecnej władzy tłumaczą wprawdzie, że szczyt nie jest bynajmniej ,,antyirański”, lecz jedynie ma służyć dążeniu do pokoju, ale nieco weszła im w szkodę moja ukochana Georgette Mosbacher, która ogłosiła na Twitterze: „Przyjaciele i partnerzy Ameryki, od Korei Południowej po Polskę, przyłączyli się do nas, aby powstrzymać irańską falę destrukcji w regionie i globalną kampanię terroru”.
No dobra, Georgette nie jest może jakimś szczególnym autorytetem w polityce międzynarodowej.... Ale inni mówią podobnie. Np. John Bolton – wojenny jastrząb, który karierę zaczynał za czasów Reagana, a szczytował pod Bushem. Gdy wiosną 2015 r. prezydent Obama, wraz z innymi członkami Rady Bezpieczeństwa ONZ i Unią Europejską, dopinał porozumienie nuklearne z Iranem, Bolton opublikował w „New York Timesie” tekst pod znamiennym tytułem: ,,Żeby zatrzymać irańską bombę, zbombardujmy Iran”. Dziś Bolton jest doradcą prezydenta Trumpa ds. bezpieczeństwa narodowego.
Nie od rzeczy będzie wspomnieć, że Iran ma 4 na świecie udokumentowane zasoby ropy, oceniane na 157 mld baryłek; o kilkanaście miliardów więcej niż Irak.
Pomódlmy się o pokój na świecie. To obecnemu rządowi wychodzi najlepiej.
AGNIESZKA WOŁK-ŁANIEWSKA; Tygodnik NIE 3/2019
Ilustr. KRZYSZTOF OLEJNIK